จากศูนย์สู่เซียน(?): จะเป็นอย่างไรเมื่อธรรมศาสตร์สอนพระเครื่อง

จากกรณีถกเถียงของสองเซียนพระเครื่องชื่อดัง บอย ท่าพระจันทร์ และ โอ๊ต บางเเพ เรื่องมาตรฐานการพิจารณาพระเครื่องจริง-ปลอมของ เหรียญหลวงปู่ทวด รุ่นเลื่อนสมณศักดิ์ปี 2508 ปลุกกระแสให้วงการพระเครื่องกลับมาได้รับความสนใจอีกครั้ง มีกลุ่มผู้สนใจพระเครื่องรุ่นใหม่ที่ต้องการหาความรู้ก่อนเข้าวงการเป็นจำนวนมาก เห็นได้จากการสอบถามข้อมูลเบื้องต้นเกี่ยวกับพระเครื่องในกลุ่มเฟซบุ๊ก ผู้ชื่นชอบพระเครื่องและเพจเซียนพระ สถาบันเสริมศึกษาฯ หรือ TU NEXT แหล่งรวมหลักสูตรออนไลน์ของมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ก็ไม่พลาดที่จะนำเสนอหลักสูตรระยะสั้นเรื่อง ‘เรียนรู้พระเครื่องเบื้องต้น’ ที่นำเสนอให้เห็นถึงภาพรวมของศาสตร์การดูพระเครื่องก่อนเข้าวงการจริง

ในบทความนี้ Varasarn Press จะมารีวิวบทเรียน ‘เรียนรู้พระเครื่องเบื้องต้น’ แบบบทต่อบทว่าสมกับเป็นหลักสูตรจากมหาวิทยาลัยเก่าแก่ย่านท่าพระจันทร์ ที่ชาวเน็ตพากันอำในโซเชียลมีเดียว่าเรียนเสร็จแล้วพร้อมลงสนามที่ตลาดพระเครื่องใกล้มหาวิทยาลัยได้ทันทีหรือไม่

หลักสูตร ‘เรียนรู้พระเครื่องเบื้องต้น’

หลักสูตร ‘เรียนรู้พระเครื่องเบื้องต้น’ มีความยาวประมาณ 1 ชั่วโมง แบ่งออกเป็น 4 บท โดยผู้บรรยาย ได้แก่ คุณอรรถภูมิ บุณยเกียรติ เซียนพระผู้มีประสบการณ์ในวงการพระเครื่องยาวนานร่วม 40 ปี และอดีตผู้อำนวยการสถาบันโบราณศิลป์ กับ อาจารย์อิสรานุวัฒน์ ศรีคุณ อาจารย์ประจำสถาบันเสริมศึกษาและทรัพยากรมนุษย์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ทั้งนี้เนื้อหาเน้นไปที่การศึกษาพระเครื่องในฐานะมรดกทางวัฒนธรรมและงานศิลปะเป็นแก่นหลัก และมีเนื้อหาเกี่ยวกับประวัติศาสตร์และเกร็ดความรู้เกี่ยวกับพระเครื่องชนิดต่างๆ เป็นส่วนเสริม

เนื้อหาบทที่หนึ่ง ‘พระเครื่อง พระบูชา กับพระพุทธศาสนา’ เป็นการถกเถียงถึงที่มาของการสร้างพระเครื่องบูชาในประเทศไทย ไม่ว่าจะเป็นพระเครื่องรูปองค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้าหรือเกจิอาจารย์ที่มีชื่อเสียง ซึ่งดูจะขัดแย้งกับหลักการของพระพุทธศาสนาที่สอนให้ปฏิบัติตามหลักคำสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้ามากกว่าการบูชาวัตถุหรือตัวบุคคล โดยบทเรียนนี้ให้คำตอบว่า การสร้างพระเครื่องเพื่อบูชาถือเป็นกุศโลบายให้คนทั่วไปสามารถเข้าถึงคำสอนผ่านความศรัทธาต่อคำสอนของเกจิอาจารย์ แต่เมื่อพระเครื่องถูกส่งต่อผ่านรุ่นสู่รุ่น หลักธรรมคำสอนของเกจิอาจารย์มักไม่ถูกเล่าต่อ หลงเหลือไว้เพียงตำนานต่างๆ ของเกจิอาจารย์เหล่านั้นเพื่ออวดอ้างพุทธคุณของพระเครื่องแทน

เนื้อหาบทที่สอง ‘ประวัติศาสตร์พระเครื่อง’ เป็นการให้ความรู้เกี่ยวกับประวัติศาสตร์อันยาวนานของพระเครื่องในประเทศไทย ที่มีมาตั้งแต่สมัยสงครามโลกครั้งที่ 1 โดยหลังจากสงครามจบลง จึงเริ่มมีตลาดพระเครื่องที่ชัดเจนมากขึ้น พร้อมการพัฒนาเป็นอาชีพต่างๆ ที่เกี่ยวกับวงการพระเครื่อง เช่น บอย ท่าพระจันทร์ เซียนพระเหรียญโลหะ ป๋อง สุพรรณ เซียนพระเบญจภาคี หรือพระเครื่อง 5 ชนิดที่ได้รับความนิยมสูงในวงการพระเครื่องตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน และ ‘ผีสนาม’ หรือพ่อค้าคนกลางในวงการเช่าพระ รวมถึงการวิพากษ์วิจารณ์วงการพระเครื่องในยุคปัจจุบันที่อยู่ในสภาวะความรู้ที่สืบทอดกันในวงแคบ เนื่องจากเหล่าเซียนพระที่สร้างรายได้จากการเช่าพระ มักหวงแหนความรู้เพราะกลัวว่าเซียนพระเจ้าอื่นจะใช้ความรู้ของตัวเองไปต่อยอด และแย่งพระเครื่องที่มีมูลค่าสูงไป

เนื้อหาบทที่สาม ‘การจำแนกประเภทพระเครื่อง’ เป็นการสาธิตการส่องพระจริงให้ผู้เรียนได้ศึกษา โดยมีการแนะนำตั้งแต่กล้องส่องพระแต่ละชนิด ท่าการส่องพระที่ถูกต้อง และสิ่งที่ควรมองหาในเบื้องต้นเมื่อส่องพระแต่ละประเภท เช่น ตำหนิของพระเครื่องแต่ละชนิด หรือลักษณะเฉพาะของพระเครื่องที่บ่งบอกการผลิตจากวัสดุของแท้ และระหว่างบทเรียนมีการยกตัวอย่างพระเครื่องแต่ละประเภท ตามวัสดุที่ใช้สร้างพระเครื่องรุ่นนั้นๆ และมีการกล่าวถึงพระเบญจภาคีเพิ่มเติม

เนื้อหาบทที่สี่ ‘การอนุรักษ์พระเครื่องในฐานะมรดกทางวัฒนธรรม’ เป็นการสรุปความรู้จากทุกบทให้เข้าใจง่ายขึ้น รวมถึงการตั้งข้อสังเกตถึงสภาพการณ์ของวงการพระเครื่องในปัจจุบัน ที่เน้นไปที่การเช่าพระเพื่อเก็งกำไร จนอาจมองข้ามมูลค่าทางประวัติศาสตร์ ทำให้บางครั้งพระเครื่องที่เซียนพระมองว่าหาง่าย จึงถูกเก็บรักษาไว้ไม่ดีเท่าที่ควร หรือนำไปหลอมเพื่อแยกโลหะ โดยมีการเสนอแนวทางการเก็บสะสมพระเครื่องให้ผู้ที่สนใจศึกษาพระเครื่องรุ่นใหม่ เน้นที่การศึกษาประวัติศาสตร์และศิลปะของพระเครื่องแต่ละรุ่นมากกว่ามูลค่า รวมถึงชีวประวัติของเกจิอาจารย์แต่ละองค์ เพื่อเข้าใจถึงความเป็นมาของพระเครื่องรุ่นนั้นๆ อย่างแท้จริง

มือใหม่เป็นเซียนได้ในหนึ่งชั่วโมงจริงหรือ

หลักสูตรดังกล่าวนี้เป็นเพียงหลักสูตรเบื้องต้น ทั้งยังมีข้อจำกัดด้านความยาวของหลักสูตรและเนื้อหาเชิงลึก ทำให้เป็นเพียงการให้ความรู้ในแง่ของประวัติศาสตร์ ศิลปะ และภาพรวมของวงการพระเครื่องในปัจจุบันเท่านั้น ทว่ายังไม่ได้ลงลึกในรายละเอียดมากพอ ที่จะทำให้ผู้เรียนสามารถพิจารณาพระเครื่องได้ด้วยตัวเองในทันที เนื่องจากเนื้อหาไม่ได้มีการเปรียบเทียบลักษณะพระเครื่องแท้กับพระเครื่องปลอมให้เห็น รวมถึงไม่มีการนำเสนอถึงรายละเอียดปลีกย่อยที่เกี่ยวกับงานศิลปะที่สำคัญในองค์พระเครื่อง เช่น การทำสีของพระเครื่องชนิดเหรียญโลหะ ความอ่อนของเนื้อพระเครื่องแต่ละชนิด การเลี่ยมพระเครื่องรูปแบบต่างๆ เป็นต้น

อย่างไรก็ตาม หลักสูตรนี้ได้นำเสนอแนวทางการสะสมพระเครื่องแบบใหม่ที่เน้นการสะสมเพื่อศึกษาประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมในแต่ละยุค ที่พระเครื่องรุ่นนั้นๆ ถูกสร้างขึ้น ซึ่งแตกต่างจากการศึกษาเพียงความโด่งดังของเกจิอาจารย์และสภาพสึกหลอเพื่อแยกพระเครื่องแท้ออกจากพระเครื่องปลอม หรือแยกพระเครื่องหายากออกจากพระเครื่องมูลค่าต่ำ เพื่อนำพระเครื่องแท้หรือมีมูลค่าสูงไปปล่อยเช่าต่อเพียงเท่านั้น

ขณะที่เนื้อหาบทสุดท้ายที่เป็นการตั้งข้อสังเกตถึงปัญหาในวงการพระเครื่องว่า ในปัจจุบันวงการพระเครื่องไม่มีการแลกเปลี่ยนองค์ความรู้ระหว่างเซียนพระ เพราะพวกเขากลัวว่าหากเผยแพร่ความรู้ออกไปแล้วจะถูกเซียนพระที่แลกเปลี่ยนความรู้กันเอาเปรียบ หรือแย่งชิงพระเครื่องที่มีมูลค่ามากกว่าไปเก็งกำไร ซึ่งทำให้วงการไม่มีหลักเกณฑ์การพิจารณาพระเครื่องอย่างชัดเจนและจะนำไปสู่ความขัดแย้งเมื่อเกิดการเช่าซื้อพระเครื่องได้ง่าย ประเด็นนี้ดูจะนำเสนอให้เห็นถึงเรื่องจริงในวงการพระเครื่อง เช่น กรณีการถกเถียงของ บอย ท่าพระจันทร์ และ โอ๊ต บางแพ เกี่ยวกับพระเครื่อง เหรียญหลวงปู่ทวด รุ่นเลื่อนสมณศักดิ์ปี 2508 ที่อยู่ในความครอบครองของบอย ท่าพระจันทร์ ว่าเป็นพระเครื่องแท้ ทั้งที่หากทั้งสองฝ่ายมีการแลกเปลี่ยนความรู้ และประสบการณ์ร่วมกันเพื่อพิจารณาพระเครื่องดังกล่าว ก็จะทำให้การพิจารณามีความเป็นธรรมและอยู่บนหลักเหตุผลมากกว่าการถกเถียงเอาชนะกัน อีกทั้งยังอาจทำให้เกิดชุดความรู้ใหม่ให้กับวงการพระเครื่องและสามารถประเมินมูลค่าพระเครื่องชนิดใกล้เคียงกันได้ชัดเจนมากขึ้นด้วย

สุดท้ายนี้ แม้หลักสูตร ‘เรียนรู้พระเครื่องเบื้องต้น’ จะไม่ได้ตอบโจทย์ผู้ที่ต้องการดูพระเพื่อปล่อยเช่าทำกำไรมากนัก แต่ก็เป็นจุดเริ่มต้นที่ดีสำหรับการปูพื้นฐานเพื่อสร้างความเข้าใจถึงศิลปะของพระเครื่อง ความรู้ที่ได้ในหลักสูตรสามารถนำไปต่อยอดได้ ทั้งการเก็บสะสมพระเพื่อชื่นชมศิลปะอย่างที่คุณอรรถภูมิ บุณยเกียรติเสนอแนะ หรือนำไปเป็นส่วนประกอบในการพิจารณามูลค่าทางการตลาดของพระเครื่องก็ได้เช่นกัน

รายการอ้างอิง

มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์. (2568). ‘ธรรมศาสตร์’ เปิดให้เรียนฟรี วิชา ‘พระเครื่องเบื้องต้น’ ปูพื้นฐานก่อนเข้าสู่วงการ. วันที่สืบค้น 24 ตุลาคม 2569. https://tu.ac.th/thammasat-201068-tunext-basic-amulet-knowledge

ผู้จัดการออนไลน์. (2569). เรื่องร้อนวงการพระเครื่อง! “บอย ท่าพระจันทร์” ปะทะเดือด “โอ๊ต บางแพ” ดราม่าเหรียญทองคำหลวงปู่ทวดปี 08 “ไม่ผ่าปาก”. วันที่สืบค้น 25 ตุลาคม 2569. https://mgronline.com/onlinesection/detail/9680000094606