Le Pupille : คำถามต่อสิ่งที่ ‘เห็น’ และสิ่งที่ ‘เป็น’

เรื่อง : สุชานันท์ สหวงศ์เจริญ

ความคิดแบบเด็กไร้เดียงสากลายเป็นความขบถอันแสบสัน ที่ทำให้โรงเรียนคาทอลิกวุ่นวายตลอดวันคริสมาสต์ เมื่อเทศกาลแห่งการแบ่งปันและภาวนาถึงพระเยซูคริสต์ กลับเกิดเหตุการณ์ไม่คาดคิดอย่างการเห็นแก่ตัวในโรงเรียนเคร่งศาสนา

‘Le Pupille’ ภาพยนตร์ขนาดสั้นสัญชาติอิตาลี ถูกฉายครั้งแรกในดิสนีย์พลัส (Disney+) เมื่อปีพ.ศ.2565 และได้รับการเสนอชื่อเข้าชิงรางวัลออสการ์ สาขาภาพยนตร์สั้นยอดเยี่ยม (Best Live Action Short Film) ในปีต่อมา

เรื่องราวอบอุ่นหัวใจที่เล่าถึงเทศกาลคริสมาสต์ของเด็กสาวกำพร้า 17 คน ในโรงเรียนคาทอลิกเคร่งศาสนาช่วงสงครามโลกครั้งที่สองเรื่องนี้ กำกับและเขียนบทโดย ‘อลิซ โรห์วาเคอร์’ (Alice Rohrwacher) เธอเป็นทั้งผู้กำกับ นักเขียนบท และนักแสดงที่เป็นที่รู้จักกันดีในกลุ่มคนที่ชื่นชอบภาพยนต์อิตาลี

งานของเธอทุกชิ้นมีแก่นหลักมาจากสิ่งที่เรียกว่า ‘อุปมานิทัศน์เรื่องถ้ำ’ (Allegory of the Cave) ที่ถูกแต่งขึ้นโดยเพลโต (Plato) หลักคิดที่เล่าถึงความแตกต่างระหว่าง ‘ความจริง’ และ ‘สิ่งที่เห็น’ ผ่านการรับรู้ของมนุษย์ กล่าวคือความเป็นจริงจะขึ้นอยู่ประสบการณ์พื้นฐานของบุคคโลนั้นๆ ตัวอย่างเช่น หากมีไฟถูกจุดอยู่กองหนึ่ง คนที่เคยสัมผัสไฟจะนึกถึงความจริง ว่าไฟคือความร้อนที่ไม่ควรเข้าใกล้ แต่คนที่เคยเห็นแค่ความสว่างของมัน ก็จะคิดแค่ว่านั่นคือแสงนำทาง

แนวคิดนี้ถูกถ่ายทอดผ่านเนื้อหาและวิธีการนำเสนอของโรห์วาเคอร์ด้วยวิธีที่แตกต่างกันไปในภาพยนตร์จำนวน 10 เรื่องที่เธอเคยกำกับมา แต่จุดเด่นที่สำคัญคือเธอจะปล่อยให้ผู้ชมได้ตกตะกอนความคิดว่า ‘เรื่องนี้สอนให้รู้ว่าอะไร’ หลังจากได้ดูจบ

ภายในเวลาเพียง 39 นาที ผู้กำกับชาวอิตาลีคนนี้กลับซ่อนเนื้อหาต่างๆ เอาไว้มากมาย ทั้งความลำบากในภาวะสงคราม ความเหลื่อมล้ำทางชนชั้น และเรื่องราวของชาวคริสต์เคร่งศาสนา เธอนำเสนอปัญหาต่างๆ ผ่านเพลงที่มีจังหวะสนุกสนาน ด้วยความบริสุทธิ์ของเด็กสาววัยเยาว์ทำให้ผู้ชมได้เพลิดเพลินไปกับความสดใสและความดื้อดึง จนอาจไม่ทันได้สังเกตว่าภาพยนตร์เรื่องนี้ไม่ได้พูดถึงแค่ ‘เด็กดื้อ’ คนหนึ่งเฉยๆ

(เนื้อหาต่อไปนี้มีการเปิดเผยเรื่องราวบางส่วนภายในเรื่อง) เด็กดื้อที่ถูกพูดถึงคนนี้คือ ‘เซราฟีนา’ (เมลิสสา ฟาลาสโคนี/ Melissa Falasconi) เด็กน้อยที่ดูแล้วไม่น่าจะเกิน 6 ขวบ เธอถูกกล่าวหาโดย ‘คุณแม่อธิการฟิโอรัลบา’ (อัลบา โรห์วาเคอร์/ Alba Rohrwacher) ว่าเป็น ‘เด็กบาปหนาและเห็นแก่ตัว’ เพราะเธอยืนยันว่าเธอไม่ได้ร้องเพลง (ซึ่งเธอก็ไม่ได้ทำจริงๆ) แต่คุณแม่กลับบอกว่าแค่คิดถึงเนื้อเพลงก็มีบาปแล้ว และการไม่ยอมรับทำให้บาปของเธอมีมากกว่าผู้อื่น

บาปของหนูน้อยเซราฟีนายังพอกพูนเพิ่มขึ้น เมื่อเธอตัดสินใจไม่ยอมสละส่วนของเธอในเค้กก้อนหรู – ในภาวะสงคราม – ที่ใช้ไข่ไก่ถึง 70 ฟอง ให้คุณแม่อธิการนำไปบูชาพระเจ้าอย่างที่ตั้งใจไว้ เค้กเจ้าปัญหาก้อนนี้มาจาก ‘คุณนายโรซ่า’ (วาเลอเรีย บรูนี เทเดสชิ/ Valeria Bruni Tedeschi) ที่นำมาบริจาคให้เหล่าเด็กสาวเพื่อแลกกับการให้ทุกคนสวดภาวนาให้ชายคนรักของคุณนายโรซ่าเลิกหลงใหลผู้หญิงอื่น และกลับมาหาคุณนาย เพราะในสมัยนั้นเชื่อว่าพระเจ้าจะรับฟังเสียงของเด็กกำพร้าผู้น่าสงสารมากกว่าผู้อื่น

ความเห็นแก่ตัวของเธอที่ถูกตัดสินโดยคุณแม่อธิการ เพียงเพราะเธอไม่ยอมสละเค้กเพื่อบูชาพระเจ้า ขัดกับภาพในตอนจบที่เธอนำเค้กส่วนของเธออันน้อยนิดแอบมาแบ่งให้เพื่อนทุกคนได้ลิ้มลอง แถมยังเผื่อแผ่ไปถึงเจ้าหมาจรจัดผู้น่าสงสาร ‘ต้องขอบคุณเซราฟีนาคนบาปหนา’ คือถ้อยคำที่เด็กสาวทุกคนพูดด้วยเสียงหัวเราะขณะที่แอบกินเค้กกันอย่างเอร็ดอร่อย

เซราฟีนาเห็นแก่ตัวจริงหรือไม่ ก็คงขึ้นอยู่กับมุมมองของแต่ละคน คุณแม่อธิการผู้เคร่งศาสนามองว่าหากไม่ยอมเสียสละเพื่อบูชาพระเจ้านั้นคือเป็นคนเห็นแก่ตัว ในขณะที่เซราฟีนามองว่าในเมื่อเธอเป็นคนบาปหนาอยู่แล้ว หากจะมีบาปเพิ่มขึ้นสักนิดแต่ได้กินเค้กแสนหวานก็คงจะไม่เป็นไร แถมยังแอบแบ่งให้ผู้อื่นโดยยอมรับ ‘ความบาป’ เหล่านั้นไว้กับตัวเองเพียงคนเดียว

แล้วเรื่องนี้สอนให้รู้ว่าอะไร บางคนอาจได้เรียนรู้ว่าคนเรายังมีความสุขได้ในช่วงเวลายากลำบากจากการเห็นเด็กน้อยยิ้มแย้มแม้จะอยู่ในภาวะสงคราม บางคนอาจรู้สึกถึงความเหลื่อมล้ำจากไข่ไก่จำนวน 70 ฟองที่อยู่ในเค้กก้อนโต หรือบางคนอาจเกิดการตั้งคำถามกับความเชื่อบางอย่างจาก ‘ความเห็นแก่ตัว’ ของเซราฟีนา

สุดท้ายแล้วสิ่งต่างๆ ขึ้นอยู่กับมุมมองและประสบการณ์ที่ต่างกันไปของแต่ละคน และถ้าหากเรายึดมั่นในสิ่งที่เรารู้มากเกินไป อาจทำให้เราปิดกั้นประสบการณ์ใหม่ๆ

และกลายเป็นคุณแม่อธิการที่เห็นแค่ ‘เด็กบาปหนา’ อย่างเซราฟีนาเต็มไปหมด