วิธีเอาชีวิตรอดในป่าใหญ่

ภาพประกอบ: ณัฐธิดา นิติเกษตรสุนทร และ วรพร รุ่งวัฒนโสภณ

5.45 น.

ฉันตื่นขึ้นเพราะเสียงนาฬิกาปลุก วันนี้แล้วสินะที่ต้องไปผจญภัยในป่าใหญ่ หลังจากวิ่งผ่านน้ำอย่างรวดเร็ว ฉันพาร่างกึ่งหลับกึ่งตื่นมาถึงใต้คณะวารสารศาสตร์ฯ ตามเวลานัดในเวลา 6.30 น. เนื่องจากยังไม่ใช่เวลาที่ฉันจะออกมาใช้ชีวิต หลังจากขึ้นรถฉันก็เข้าสู่ห้วงนิทราอีกครั้ง เวลาสองชั่วโมงไวเหมือนชั่วพริบตา พวกเราชาวเอกวารสารฯ ทั้ง 8 รวมถึงเหล่าคณาจารย์ก็ได้มาถึงอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ ระหว่างทางมีนักท่องเที่ยวจอดรถตามไหล่ทางเขาเพื่อส่องดูนกเงือก ภาพทิวทัศน์ที่เห็นผ่านหน้าต่างรถระหว่างทางขึ้นเขาเต็มไปด้วยป่าไม้สูงใหญ่ปกคลุมไปทั่ว ในฐานะคนเมือง ป่าเดียวที่ฉันเห็นประจำคือ ‘ป่าคอนกรีต’ สีเขียวของต้นไม้จึงทำให้ฉันตื่นตาตื่นใจ บวกกับคำพูดของอาจารย์ที่บอกว่าวันนี้จะต้องเดินเขา ยิ่งทำให้ฉันตื่นเต้นขึ้นไปอีก

ก่อนจะปฏิบัติภารกิจก็ต้องไปรับความรู้จากเจ้าหน้าที่ก่อน ชัยยา ห้วยหงษ์ทอง หัวหน้าอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ อธิบายเกี่ยวกับอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่เบื้องต้น ทำให้ฉันพอจะรู้คร่าวๆ ว่าอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่นั้นไม่ได้มีอยู่แค่ในจ.นครราชสีมา แต่ใหญ่ครอบคลุมไปถึงอีก 3 จังหวัด ได้แก่ จ.ปราจีนบุรี จ.นครนายก และจ.สระบุรี ซึ่งถือว่าเป็นความรู้ใหม่เลยสำหรับเด็กโคราชอย่างฉันที่นึกมาตลอดว่าเขาใหญ่อยู่แค่ในจังหวัดของตัวเอง อีกทั้งยังได้รู้ว่าในการเดินป่าครั้งนี้มีสัตว์ที่ควรระวัง เช่น ช้าง และกระทิง แต่ปลอดภัยจากเสือแน่นอน เพราะในเขาใหญ่ไม่มีเสือมานานกว่า 20 ปีแล้ว พี่เจ้าหน้าที่อีกคนเสริมว่าในป่าให้ระวังทาก แต่ช่วงนี้ไม่ใช่หน้าฝนเลยจะไม่มีทาก (ค่อยโล่งใจหน่อย) แต่จะมีเห็บแทน (ห๊าา) ให้ระวังเวลานั่งบนขอนไม้ หรือตามต้นไม้ และเมื่อถึงบ้านควรรีบอาบน้ำทันที

หลังจากเรียนรู้ภาคทฤษฎีกันพอสมควรแล้วก็ได้เวลาออกเดินทางสู่ป่าใหญ่

พี่โกศล พิมพ์ปรุ เจ้าหน้าที่อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ รับผิดชอบเป็นไกด์ในเส้นทางศึกษาธรรมชาติ กม.33 ไปจนถึงหอดูสัตว์หนองผักชี ระยะทางประมาณ 3.5 กม. สภาพเส้นทางเป็นการเดินป่าที่ราบ ผ่านป่าดิบแล้ง ตลอดเส้นทางมีต้นไม้ขนาดใหญ่ เช่น ต้นยาง ต้นไทร ทำให้มีร่มเงาตลอดทาง พื้นทางเดินค่อนข้างโล่ง มีบางช่วงเดินขึ้นเนิน มีป้ายบอกทางเป็นระยะ ส่วนเส้นทางในช่วงท้ายเป็นทุ่งหญ้าและมีหนองน้ำขนาดใหญ่ซึ่งก็คือหนองผักชี โดยพี่โกศลก็จะหยุดให้ความรู้ตลอดทาง

คำเตือน

ข้อที่ 1 เมื่อเจอช้างห้ามวิ่ง (ให้เจ้าหน้าที่วิ่งก่อน)

ข้อที่ 2 เมื่อเจอกระทิงให้หลบหลังต้นไม้ใหญ่ (หากปีนไหวก็ให้ปีน)

บทเรียนข้อที่ 1 ที่ที่มีไลเคน = อากาศดี

ไลเคน พืชโบราณชนิดหนึ่งที่เกิดจากการรวมตัวกันของราและสาหร่าย มีลักษณะเป็นแผ่นแนบสนิทกับเปลือกไม้ หลังจากที่เคยเรียนวิทยาศาสตร์ ได้ยินชื่อของไลเคนมาตั้งแต่ประถม นี่เป็นวันแรกที่ฉันได้เห็นไลเคน พี่โกศลบอกว่าไลเคนไม่สามารถเจริญเติบโตได้ในที่ที่มีมลพิษ เราจึงจะเห็นไลเคนได้ในที่ที่อากาศบริสุทธิ์เท่านั้น

บทเรียนข้อที่ 2 เสียงแปลกๆ อาจเป็น ‘ปลวก’

“มีใครเคยได้ยินเสียงปลวกร้องไหม” พี่โกศลถามชาวคณะของเรา

แน่นอนว่าฉันไม่เคย เขาเล่าให้ฟังว่าตอนที่ได้ยินครั้งแรกก็ตกใจ เพราะเดินป่าตอนกลางคืนและได้ยินเสียงเหมือนคนสาดน้ำในถังดังซ่าๆ แต่กลับไม่พบใคร เมื่อลองมองที่พื้นก็พบต้นตอว่าเป็นเสียงของปลวกนั่นเอง

บทเรียนข้อที่ 3 อยู่ในป่าหูต้องดี

ระหว่างทางที่เดินพี่โกศลเงี่ยหูฟังเสียงตลอดเวลา ไม่ว่าจะเป็นเสียงชะนี เสียงลม หรือเสียงใบไม้ พร้อมทั้งบอกว่าในป่าจะมีเสียงตลอดเวลา แต่ถ้าเมื่อไหร่ที่ป่าเงียบแสดงว่าอันตรายกำลังจะมา อาจจะเป็นสัตว์ใหญ่ที่อยู่แถวนั้น

บทเรียนที่ 4 มีดนั้นสำคัญไฉน

พี่โกศลให้เราลองจับเถาวัลย์ต่างๆ เพื่อหาเถาวัลย์ที่นิ่ม ซึ่งคือเถาวัลย์น้ำ ลักษณะเป็นเถากลมอ่อนอวบน้ำ มีรูพรุนอยู่ในเถา เก็บน้ำอยู่ข้างใน ให้ตัดเถาวัลย์น้ำยาวประมาณหนึ่งเมตรและตัดให้เฉียงตรงปลาย น้ำจะค่อยๆ ไหลออกมา หากน้ำหยุดไหลก็ให้ตัดด้านบนให้สั้นขึ้นอีก แค่นี้เพียงพอที่จะช่วยดับกระหายยามหลงป่าได้

แต่ลองจินตนาการว่าเราหลงป่าและขาดน้ำ แล้วจู่ๆ ก็เห็นทางรอด ตรงไปหาเถาวัลย์น้ำด้วยความหวังเต็มเปี่ยม แต่กลับต้องหยุดนิ่ง เพราะไร้เครื่องมือช่วยให้ถึงเป้าหมาย

บทเรียนที่ 5 เห็ดพิษ

วิธีสังเกตว่าเห็ดอาจเป็นเห็ดพิษ คือ ต้องเป็นเห็ดที่มีลักษณะสวยงามเรียบเนียน ไม่มีรูหรือรอยเจาะเป็นตำหนิ “ขนาดหนอน แมลงมันยังไม่กินเลย แล้วเราจะกินได้ไหม” ไกด์ของเรากล่าว

จริงด้วย แต่อีกวิธีที่พี่โกศลแนะนำ คือเอาใส่ชาม แล้วยื่นให้เพื่อน จากนั้นรอสังเกตอาการ 30 นาที ฉันขำก๊าก

บทเรียนที่ 6 ป่าคือสมุนไพรล้ำค่า

พี่โกศลนำทางมาพบเศษซากของต้นไม้ขนาดใหญ่ที่นอนราบอยู่ มันคือกะเพราต้นที่ล้มมาแล้ว 10 กว่าปี ต่างจากต้นกะเพราเล็กๆ ที่ฉันเคยเห็นแม่ปลูกที่หลังบ้าน จากนั้นพี่โกศลนำมีดมาเลาะเปลือกไม้เนื้ออ่อนและยื่นให้ดม เมื่อขยี้กลิ่นจะติดมือ กลิ่นคล้ายเครื่องเทศในตระกูลอบเชยที่ใช้ทำพะโล้หรือนำมาใส่ในน้ำร้อนเพื่อทำชาสมุนไพรได้

จากนั้นพี่โกศลยื่นกิ่งไม้ที่เพิ่งตัดมาให้ นั่นคือใบสาบเสือ เป็นสมุนไพรหาง่าย พบได้ในที่โล่งที่แสงสามารถส่องถึง ดอกของใบสาบเสือจะมีกลิ่นฉุน ไม่หอมเหมือนดอกไม้ทั่วไป ต้นสาบเสือมีสรรพคุณทางยามากมายทั้งจากต้น ใบ ดอก อย่างใบสามารถนำมาต้มน้ำร้อนแล้วดื่มเพื่อใช้ขับพยาธิ

ถัดมาพี่โกศลหยิบไม้ขึ้นมาเผา กลิ่นคล้ายธูป คือตัวอย่างไม้กฤษณา ที่เขาขอแบ่งมาจากของกลางที่เคยจับได้ เพื่อนำมาให้ความรู้กับคนที่มาศึกษา ราคาของไม้ชนิดนี้สูงสุดถึงกิโลกรัมละ 40,000-200,000 บาท เพราะเป็นไม้หายาก และปัจจุบันเหลือต้นกฤษณาอยู่ไม่มากแล้ว

โอ้ ที่เดินผ่านๆ มาเราอาจจะยืนอยู่ข้างต้นไม้ราคาพันล้านก็เป็นได้

ต่อมาคือ ขี้ช้าง ถือเป็นก้อนสมุนไพรรักษาโรคชั้นเยี่ยม แต่ต้องเป็นขี้ช้างสดของช้างป่าเท่านั้น เพราะช้างป่ากินพืชพรรณและสมุนไพรนานาชนิดจากในป่า เมื่อถ่ายออกมาก็เป็นกากใยสารอาหารที่กินเข้าไป พี่โกศลเล่าว่าคนสมัยก่อนไม่ค่อยเจ็บป่วยกันเพราะขี้ช้างนี่แหละ เพราะพอรู้ว่าต้องเอาขี้ช้างมาต้มกินก็หายกันหมดเลย (ฮ่าๆ)

บันทึกร่องรอยของสัตว์ป่า

รากต้นไม้หลุดพ้นจากดิน

ฝีมือสัตว์ใหญ่เดินชน สันนิษฐานว่าช้าง เพราะช้างตัวใหญ่ทำให้เดินไม่ระวัง

รอยเท้ากระทิง

พี่โกศลใส่รองเท้าคอมแบตหนักๆ ยังไม่ทิ้งรอยเท้า แล้วกระทิงต้องหนักกี่ตันถึงจะเหยียบพื้นดินจม

รอยเล็บหมี

น่าจะขึ้นไปเอาน้ำผึ้ง

รอยเท้าช้าง

อีกวิธีสังเกตว่าช้างผ่านไปนานหรือยังให้ดูว่ามีซากใบไม้ร่วงลงมาทับเยอะไหม ถ้ายังไม่มีก็แสดงว่าเป็นรอยเท้าสดใหม่

เปลือกต้นไม้ถลอก

ช้างไม่มีมือเหมือนพวกเรา มันจึงบรรเทาอาการคันโดยถูตัวกับต้นไม้

ดูจากระยะห่างรอบถลอกกับตัวพี่โกศลแล้ว ช้างต้องตัวใหญ่มากแน่ๆ

รูสัตว์ปริศนา

โชคดีอาจเป็นหนู โชคร้ายอาจเป็นงู

สิ้นสุดการเดินทาง

พอพ้นป่าดิบแล้งที่อากาศค่อนข้างเย็นสบายเพราะมีร่มเงาของไม้ใหญ่ ถัดมาเป็นทุ่งหญ้าโล่งๆ บวกกับอากาศตอนบ่ายทำให้แดดแรง แต่ก็ไม่ได้ร้อนจนทนไม่ไหว เพราะมีแหล่งน้ำขนาดใหญ่นั่นคือหนองผักชี