เรื่อง : สุชานันท์ สหวงศ์เจริญ
ภาพประกอบ : เก็จมณี ทุมมา
“ไฟป่าไม่ได้คร่าเพียงแค่ผืนป่า แต่ยังคร่าชีวิตผู้พิทักษ์ฯ ของเราไปด้วย”
คำอุทิศจากบุคลากรของอุทยานแห่งชาติดอยผ้าห่มปกถึงเจ้าหน้าที่พิทักษ์ป่าที่พลัดหลงจากกลุ่ม หลังภารกิจดับไฟป่าในพื้นที่ป่าทางทิศตะวันออกของบ้านห้วยมะยม ตำบลเวียง อำเภอฝาง จังหวัดเชียงใหม่ เมื่อวันสงกรานต์ที่ผ่านมา และเสียชีวิตในวันรุ่งขึ้น
ไฟป่า ปัญหาเรื้อรังที่คร่าชีวิตคนและสัตว์ป่ามานับครั้งไม่ถ้วน ประเทศไทยต้องเผชิญกับสถานการณ์ไฟป่าอย่างต่อเนื่องมานานหลายสิบปี ส่งผลกระทบต่อคนไทยทั้งทางตรงและทางอ้อม ไม่ว่าจะเป็นความเสียหายจากทะเลเพลิงที่เกิดขึ้น หรือปัญหาฝุ่น PM 2.5 ที่ต้องเผชิญกันอยู่แทบทุกวันนี้
สาเหตุหลักของการเกิดการเผาไหม้ภายในป่าแบ่งได้เป็น 2 ประเภท ได้แก่ เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ เช่น ฟ้าผ่า กิ่งไม้เสียดสีกัน เป็นต้น อีกประเภทเกิดจากการกระทำของมนุษย์ ทั้งความประมาท ทั้งตั้งใจเผาป่าเพื่อเลี้ยงสัตว์ รวมทั้งการ “ชิงเผา” เพื่อป้องกันไฟป่า
“ชิงเผา” (Early Burning) หรือการเผาตามกำหนด (Prescribed Burning) คือกระบวนการเผาใบไม้แห้งและพืชที่ตายแล้วภายในพื้นที่ป่าในบริเวณและเวลาที่กำหนดไว้ เพื่อเป็นการลดปริมาณเชื้อเพลิง และนำไปสู่การลดโอกาสการเกิดไฟป่าขนาดใหญ่ในอนาคต
อย่างไรก็ตามต้องทำความเข้าใจกันก่อนว่า การชิงเผาไม่ได้ทำให้ปัญหาฝุ่นควันหายไปทั้งหมด แต่จะช่วยลดปัญหาที่อาจเกิดขึ้นได้ เนื่องจากได้ควบคุมการเกิดไฟป่าด้วยการชิงเผา จนบริเวณนั้นปลอดเชื้อเพลิงและกลายเป็นแนวกันไฟไว้แล้ว
วิธีการดังกล่าวเป็นที่นิยมทำกันทั่วไป โดยเฉพาะหน่วยงานรัฐบางแห่งและประชาชนที่ดูแลป่า เนื่องจากมีค่าใช้จ่ายน้อย ใช้แรงไม่มาก แต่ข้อเสียคือหากจัดการพื้นที่ไม่ดี อาจส่งผลให้ไฟลุกลามออกนอกบริเวณที่กำหนดจนกลายเป็นไฟป่าได้ ทำให้การชิงเผากลายเป็น “ตัวร้าย” ในสายตาของใครหลายๆ คนในที่สุด
ภาครัฐอาจเป็นหนึ่งในกลุ่มคนที่มองว่าการชิงเผาเป็นตัวอันตราย นโยบายห้ามเผาทุกประเภทเป็นเวลา 3 เดือน เพื่อแก้ปัญหาฝุ่น PM 2.5 ที่เริ่มต้นเมื่อปลายเดือนมกราคมที่ผ่านมา อาจเป็นหลักฐานที่แสดงให้เห็นถึงความไม่เข้าใจของภาครัฐต่อการชิงเผาป่าในพื้นที่ภาคเหนือ
อนุทิน ชาญวีรกูล รองนายกรัฐมนตรี และรัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทย แถลงหลังการประชุมกองบัญชาการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยแห่งชาติ (บกปภ.ช.) เมื่อปลายเดือนมกราคมที่ผ่านมาว่า ทุกอย่างต้องห้ามเผา หากใครเผาถือว่าผิดกฎหมาย และต้องเจอกับบทลงโทษอย่างรุนแรง ผู้ว่าฯของจังหวัดนั้นๆ มีสิทธิ์โดนสั่งย้ายหากเกิดการเผาในพื้นที่ อีกทั้งยังรณรงค์ให้เกษตรกรเปลี่ยนจากการเผาเตรียมหน้าดินที่ใช้สำหรับทำกิน ไปใช้เครื่องมืออื่น เช่น เครื่องบีบอัดเศษพืชผลทางการเกษตร เพื่อให้ปัญหาฝุ่นมลพิษหมดไป
การแถลงข้างต้นแสดงให้เห็นว่าภาครัฐอาจกำลังเหมารวมว่าการเผาทั้งหมดคือปัญหา ทั้งที่จริงแล้วยังมีการเผาป่าที่เกิดประโยชน์อย่างเช่นการชิงเผาอยู่ การออกมาตรการเช่นนี้อาจส่งผลให้การชิงเผาต้องทำแบบหลบซ่อน ไม่ถูกตามหลักการ และกลายเป็นไฟป่าที่ร้ายแรงกว่าเดิม
ย้อนกลับไปเมื่อวันที่ 25 มกราคม พ.ศ.2556 สื่อมวลชนเผยแพร่ภาพชาวบ้านในพิษณุโลกช่วยกันทำแนวกันไฟด้วยการชิงเผา ส่งผลให้ผู้ใหญ่บ้านไม่พอใจ ตั้งข้อหาชาวบ้านว่าเป็นผู้จุดไฟเผาป่า และข่มขู่ว่าจะมีคนมาสั่งเก็บชาวบ้านที่ปรากฏในข่าว
เมื่อคนสั่งการไม่ได้ลงไปเข้าใจปัญหาจริงในพื้นที่ การแก้ปัญหาที่คิดว่าเป็นทางออกที่ดีที่สุดอาจไม่ตอบโจทย์เสมอไป นโยบายของรัฐในการห้ามเผากับการชิงเผาของชาวบ้านเป็นการทำงานที่สวนทางกันนานนับสิบปี ชาวบ้านเรียนรู้จากประสบการณ์ว่าหากปล่อยให้ไฟลุกลามแล้วจะเกิดความเสียหายมากกว่าเดิม
แสดงให้เห็นว่านโยบายของภาครัฐที่ออกมาอาจไม่ตอบโจทย์กับการแก้ปัญหาในสถานการณ์จริง
ชัชวาลย์ ทองดีเลิศ สภาลมหายใจเชียงใหม่ (องค์กรภาคประชาสังคมที่จัดตั้งขึ้นเพื่อหาทางแก้ไขปัญหาฝุ่นควันในจังหวัดเชียงใหม่) กล่าวในเวที Coffee Talk เมื่อปลายเดือนกุมภาพันธ์ที่ผ่านมาว่า นโยบายห้ามเผาของภาครัฐขัดแย้งและกระทบต่อมาตรการจัดการไฟป่าเดิมของจังหวัดเชียงใหม่ที่ร่วมกันดำเนินการมากว่า 5 ปี
แนวทางการบริหารจัดการไฟและควบคุมการเผากำลังได้ผลดี ด้วยการแบ่งพื้นที่เป็น 2 เขต ได้แก่ เขตบริหารจัดการเชื้อเพลิง สามารถทำการชิงเผา และเผาวัสดุทางการเกษตรที่มีความจำเป็นอย่างยิ่งได้ อีกส่วนคือเขตควบคุมการเผา พื้นที่นอกเขตบริหารจัดการเชื้อเพลิงที่ห้ามเผาเด็ดขาด
ชัชวาลย์เล่าถึงผลลัพธ์จากวิธีการนี้ว่า ส่งผลให้ค่าฝุ่นภายในจังหวัดลดลง และยังกล่าวอีกว่า “นโยบายแก้ไขปัญหาฝุ่นควัน ต้องฟังเสียงคนท้องถิ่น”
ข้อมูลจากมูลนิธิสืบนาคะเสถียรเผยว่า การชิงเผาคือการควบคุมการเผาป่าไม้ และพื้นที่ธรรมชาติอื่น ๆ ภายใต้เงื่อนไขที่มีการวางแผนอย่างรอบคอบ เป็นการเผาพื้นที่เพื่อกำจัดพืชที่ตายแล้วและแห้ง เป็นการลดปริมาณเชื้อเพลิงที่มีอยู่สำหรับไฟป่า และทำให้ง่ายต่อการควบคุมไฟป่าหากเกิดขึ้น ต่างจากการเผาวัสดุทางเกษตรที่ทำไปเพื่อความสะดวกในการไถเตรียมหน้าดินเพื่อการเพาะปลูกครั้งใหม่เท่านั้น
การชิงเผาต้องทำก่อนฤดูแล้ง (เดือนธันวาคมถึงช่วงต้นเดือนกุมภาพันธ์) ต้องดำเนินการในช่วงที่ต้นไม้ยังคงมีความชื้นอยู่ และควรดำเนินการในช่วงเช้าตรู่ หรือช่วงบ่ายที่มีลมต่ำ และความชื้นสูง ทำให้สามารถควบคุมไฟได้ และมีโอกาสน้อยที่ไฟจะลุกลาม และการชิงเผาไม่ควรเกิน 1 ตารางกิโลเมตร หรือ 625 ไร่ต่อการชิงเผาหนึ่งครั้ง
ประโยชน์ที่สำคัญของการชิงเผาคือสามารถช่วยควบคุมไฟป่าไม่ให้มีความรุนแรงแรงมากเกินไป เนื่องจากมีการเผาไหม้ทำลายเชื้อเพลิงไปก่อน และทำแนวกันไฟป้องกันไฟป่าที่อาจเกิดขึ้น
กล่าวได้ว่า การออกนโยบายที่ไม่สนใจเงื่อนไขที่ต่างกันไปในพื้นที่ อาจแสดงให้เห็นถึงความไม่เข้าใจของภาครัฐ ในกรณีนี้การเผยแพร่ความเข้าใจเกี่ยวกับการชิงเผา และการปล่อยให้คนในพื้นที่ที่เข้าใจปัญหาอย่างแท้จริงจัดการกับปัญหา
อาจเป็นทางออกที่ดีที่สุดในการแก้ไขปัญหาระยะยาว
บรรณานุกรม
MGR Online. (2556). รัฐสั่งห้ามเผาทำวุ่น-ชาวพิษณุโลกชิงเผาก่อนลาม เจอขู่ฆ่า. สืบค้นจาก https://mgronline.com/local/detail/9560000010422
สนง.ปภ.น่าน สาขาเชียงกลาง. (2557). ไฟป่า. สืบค้นจาก https://dpmpotckg.disaster.go.th/ckg/cms/4848?id=7317
The Citizen Plus Thai PBS. (2562). EP.1“ชิงเผา” ก่อนวันอันตราย และทางเลือกคืนลมหายใจบริสุทธิ์ให้เชียงใหม่. สืบค้นจาก https://thecitizen.plus/node/25474
สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน. (2564). ‘สภาลมหายใจเชียงใหม่’ สรุปบทเรียนการทำงาน 1 ปีแก้ปัญหาไฟป่าและฝุ่นควันในเมือง “ม.แม่โจ้” โชว์ผลงานหนุนชาวบ้านเพาะเห็ดป่าแก้ปัญหาเผาป่า 20,000 ไร่.สืบค้นจาก https://web.codi.or.th/20210606-24684/
อัครวิชญ์ จันทร์พูล. (2566). ชิงเผา อีกหนึ่งวิธีลดความเสี่ยงของการเกิดไฟป่า. สืบค้นจาก https://www.seub.or.th/bloging/knowledge/2023-109/
อัครวิชญ์ จันทร์พูล. (2566). เมื่อไหร่มีไฟเมื่อนั้นมีควัน แต่เราสามารถจัดการควันได้ด้วยการ ‘ชิงเผา’ อย่างถูกวิธี. สืบค้นจาก https://www.seub.or.th/bloging/interviews/2023-168/
Today. (2566). ฝุ่น PM 2.5 ปัญหาใหญ่ไทย มาจากไหนบ้าง?. สืบค้นจาก https://workpointtoday.com/why-we-have-pm-25-in-thailand/
Thai PBS. (2568). “อนุทิน” เข้มใช้ กม.แก้ฝุ่น “ห้ามเผา 3 เดือน” ชงของบช่วยเกษตรกร. สืบค้นจาก https://www.thaipbs.or.th/news/content/348702
ไทยรัฐ ออนไลน์. (2568). อาลัยเจ้าหน้าที่อุทยานฯ ดอยผ้าห่มปก พลัดหลงขณะเข้าดับไฟป่า พบเสียชีวิตแล้ว. สืบค้นจาก https://www.thairath.co.th/news/local/north/2853048
Green News. (2568). แถลงค้านนโยบายแก้ฝุ่น มท. “ห้ามเผาที่โล่งเด็ดขาด 3 เดือน”.สืบค้นจาก https://greennews.agency/?p=40297
สสก. 6 เชียงใหม่. (2568). ร่วมใจหยุดการเผาในพื้นที่การเกษตร เพื่อสิ่งดีๆ.สืบค้นจาก https://ndoae.doae.go.th/news.php?n=256
ความรู้สึกของคุณหลังอ่านบทความนี้เป็นอย่างไร ?
ถูกใจ
รักเลย
ตลก
เศร้า
โกรธ
